Παιδαγωγικά και διδακτικές εφαρμογές του μαθήματος των θρησκευτικών

Η εισήγηση της επίκ. καθηγήτριας Βασιλικής Μητροπούλου στην ενότητα με θέμα: Παιδαγωγικά και διδακτικές εφαρμογές του μαθήματος των θρησκευτικών

 Η εισήγηση έγινε στην Ημερίδα με θέμα: «Διαπολιτισμικές και Διαθρησκειακές Προκλήσεις στην Ελλάδα του 21ου αιώνα: Τρόποι και τόποι συνάντησης της θρησκευτικής ετερότητας» που διοργανώθηκε την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ 

Οι σημερινές συνθήκες της Κοινωνίας της Γνώσης και της Πληροφορίας και η σύγχρονη πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης απαιτούν καλά σχεδιασμένες δράσεις επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, προκειμένου αυτοί να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια και δεξιότητες για να ανταποκριθούν στις συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ κατανοώντας την αναγκαιότητα αυτή προχώρησε στην υλοποίηση έργου με τίτλο «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ». Το έργο αυτό του οποίου η επιστημονική υπεύθυνη είναι η επίκ. καθηγήτρια κα Αγγελική Ζιάκα μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του έργου των θεολόγων της Θράκης και την αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης από αυτούς θρησκευτικής εκπαίδευσης μέσω της παραγωγής από εμάς και διάθεσης σε εσάς του ανάλογου βοηθητικού διδακτικού υλικού.

Η περιοχή της Θράκης είναι μια κοινωνία με συνύπαρξη ατόμων διαφορετικών θρησκειών και εν μέρει πολιτισμών, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο. Σε μια τέτοια πολύχρωμη πραγματικότητα τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα προβάλλουν πιο απαιτητικά και σοβαρά από προηγουμένως. Για την αρμονική συνύπαρξη αυτών των θρησκειολογικά και πολιτισμικά διαφορετικών ατόμων είναι ουσιαστικό, κάθε άτομο που ανήκει σε αυτές, να μάθει να ζει μαζί με τον ‘άλλο’, σεβόμενο τη θρησκεία, τον πολιτισμό του και τη γλώσσα του, και, ταυτόχρονα, διατηρώντας τη δική του πολιτισμική ταυτότητα. Οι όποιες θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές θα πρέπει να υπάρχουν, όχι ως συνοριακές γραμμές διαχωρισμού αλλά ως σημεία σύγκλισης. Ο πολιτισμός θα πρέπει να ενώνει τους ανθρώπους με τέτοιο τρόπο, ώστε να υποστηρίζει το συνεργατικό πνεύμα, την αμοιβαία αναγνώριση και αποδοχή. Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσουμε καλύτερα τον ‘άλλο’ είναι να δούμε πώς ζει και πως ενεργεί. Έτσι παρατηρώντας την ποικιλία των αξιών, τις ομοιότητες – αλλά και τις διαφορές – μεταξύ των ανθρώπων, θα ευαισθητοποιηθούμε  προς τους «άλλους» και θα τους σεβαστούμε. Τα σχολεία προετοιμάζουν τους αυριανούς πολίτες, οι οποίοι θα κληθούν να ζήσουν με τον ‘άλλο’ στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες και έτσι θα πρέπει να διδαχθούν πώς να κατανοούν τις διαφορετικές έννοιες και εκφράσεις πολιτισμού.

Σήμερα, το ζητούμενο για κάθε σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία είναι μία εκπαίδευση κοινή για όλους, η οποία να ανταποκρίνεται στις πολυπολιτισμικές συνθήκες και απαιτήσεις της κοινωνίας.

Η θρησκευτική εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία αμοιβαίας και αγαστής συνύπαρξης μέσω της διαπολιτισμικής αγωγής.

Ένας από τους τομείς διαχρονικής έκφρασης των διαφόρων πολιτισμών στον οποίο μπορεί ιδιαίτερα να συμβάλλει η θρησκευτική εκπαίδευση είναι τα θρησκευτικά μνημεία λόγου και τέχνης. Στα έργα τέχνης συναντούμε θρησκευτικές ή και πολιτικές ιδέες, πρακτικές, παραδόσεις, και θεσμούς που στο πέρασμα των αιώνων νοηματοδοτούν και αντιδιατελούν το «οικείο» από το «αλλότριο». Μια έκφραση της τέχνης αποτελούν τα μνημεία τα οποία εκφράζουν πολιτιστικές απόψεις, αξίες και θρησκευτικά πιστεύω μιας κοινωνικής ομάδας. Η ανάδειξη τους και η κατανόηση του ιερού χώρου και των συμβολισμών του, μπορεί να συμβάλλει στη γεφύρωση της ετερότητας με τον εντοπισμό μιας διόδου στην ιστορία του άλλου. Συγκεκριμένα τα θρησκευτικά μνημεία βοηθούν τους μαθητές: (1) να πληροφορηθούν για τις διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες που υπάρχουν ή είχαν υπάρξει στη χώρα τους (2) να πληροφορηθούν για τα βασικά χαρακτηριστικά της θρησκείας του ‘άλλου’ (3) να μάθουν για τις θρησκείες και (4) να ανταλλάξουν θρησκευτικές εμπειρίες και γνώμες.Κατ’ αυτόν τον τρόπο η διαπολιτισμική θρησκευτική αγωγή μπορεί να αναδειχθεί ως σημαντικό μέρος της πολιτιστικής παράδοσης ενός πληθυσμού. Η αντικειμενική διαπολιτισμική προσέγγιση των μνημείων του ‘άλλου’, μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ ατόμων από διαφορετικές εθνικές, θρησκευτικές και γλωσσικές κοινωνικές ομάδες και, ταυτόχρονα, να οδηγήσει στην σταδιακή απάλειψη των αρνητικών καταλοίπων του παρελθόντος, στην ανοχή και αποδοχή της θρησκευτικής και πολιτισμικής ετερότητας.

Η διαπολιτισμική θρησκευτική εκπαίδευση μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά με την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διδασκαλία και στη μάθηση.

Όταν οι υπολογιστές εισήχθηκαν στην εκπαίδευση θεωρήθηκε ότι θα φέρουν ‘επανάσταση’ στις θεωρίες μάθησης, παιδαγωγικές και διδακτικές προσεγγίσεις, διδακτικές μεθοδολογίες, στις μορφές διδασκαλίας και ότι είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού. Όσο ενσωματωνόταν στη διδακτική πρακτική, τόσο περισσότερο φάνηκε ότι οι δυνατότητες τους δεν ήταν απεριόριστες και ότι η παιδαγωγική τους αξία εξαρτάται από τον τρόπο της παιδαγωγικής και διδακτικής αξιοποίησής τους από τον εκπαιδευτικό στον τάξη.

Βασικό στοιχείο θεωρείται ο τρόπος με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί θα χρησιμοποιήσουν τους υπολογιστές και θα τους ενσωματώσουν στη διδασκαλία τους εφαρμόζοντας μια νέα «παιδαγωγική στρατηγική». Επομένως, η εισαγωγή των υπολογιστών «στην εκπαίδευση δεν σημαίνει ότι η νέα αυτή τεχνολογία απλά θα προστεθεί στις παλαιότερες μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης» αλλά απαιτεί τη δημιουργία στρατηγικών διδασκαλίαςπου να προωθούν την κριτική σκέψη των μαθητών και την ενεργητική ενασχόλησή τους με δραστηριότητες που να ενσωματώνουν τη χρήση των Η/Υ ώστε οι μαθητές να κατανοήσουν το ρόλο των νέων τεχνολογιών, να εντοπίζουν και να αξιολογούν τις πληροφορίες, δομώντας τη γνώση τους, δηλ. να «μάθουν πώς να μαθαίνουν».

Οι ραγδαίες αλλαγές στον τομέα των τεχνολογιών επιβάλλουν και το μετασχηματισμό του σχολείου, ώστε να έχει τη δυνατότητα να εκπαιδεύσει τους μαθητές του να καταστούν ικανοί να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Έναν τέτοιο μετασχηματισμό αποτελεί το Ψηφιακό Σχολείο, μια ολιστική προσέγγιση εισαγωγής και αξιοποίησης των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στο σχολείο, τόσο στη διοίκηση όσο και στη διδασκαλία. Στο σύγχρονο Ψηφιακό Σχολείο οι νέες τεχνολογίες προωθούν μια καινοτομική μορφή συνεργατικής μάθησης από εκπαιδευτικούς και μαθητές, η οποία προβάλλεται στα νέα πιλοτικά αναλυτικά προγράμματα που προτείνουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες με ενσωμάτωση των ΤΠΕ. Για το σκοπό αυτό, στα πλαίσια του Ψηφιακού Σχολείου, τα σχολεία συνδέονται με ευρυζωνικά δίκτυα, εξοπλίζονται με διαδραστικά συστήματα διδασκαλίας (π.χ. διαδραστικούς πίνακες), προμηθεύονται ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό. Τα παραπάνω αναμένεται να συμβάλλουν στην αποτελεσματική ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στη διδακτική διαδικασία, καθώς αναμένεται να δώσουν λύσεις με την εξοικείωση των μαθητών στη χρήση τους και την εξάσκησή της ικανότητάς τους για κριτική προσέγγιση των ΤΠΕ.

Το ψηφιακό υλικό, με το οποίο εμπλουτίζεται η διδακτική ύλη του βιβλίου των Θρησκευτικών, παρέχει τη δυνατότητα πολλαπλής αναπαράστασης των ποικίλων πληροφοριών, με αποτέλεσμα την καλύτερη αποτύπωση αυτών στη μνήμη των μαθητών. Επιπλέον παρέχει τη δυνατότητα στο μαθητή να συμμετέχει ενεργά στη διδακτική διαδικασία και να κάνει συσχετισμούς και δημιουργικές συγκρίσεις με άλλες ενότητες ή και γνωστικά αντικείμενα στο πλαίσιο της διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης ενώ, ταυτόχρονα, οι πληροφορίες παρουσιάζονται με ένα τρόπο πιο ελκυστικό, άμεσο, ξεκούραστο και κατανοητό, μέσω εικόνων (στατικών και δυναμικών), κειμένων, αφήγησης, ήχου και διαδραστικών εφαρμογών. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για μια σύγχρονη και γόνιμη διαπολιτισμική διδασκαλία στο μάθημα των Θρησκευτικών, αποτελώντας πρόκληση για επαναπροσδιορισμό και ανανέωση των διδακτικών μεθόδων.[1]

————————————————————————————–

Στις συναντήσεις μας θα ασχοληθούμε με την παρουσία του άλλου στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών, στα κείμενα των εγχειριδίων και στις προτεινόμενες (στα ΑΠ) ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες με σκοπό τη συνειδητοποίηση της ετερότητας, της αποδοχής και του αλληλοσεβασμού.

==================================================

Συνοπτικά θα αναφερθούμε σε:

Σύγχρονες θεωρήσεις για τη διαπολιτισμική αγωγή στη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία των ΤΠΕ.

Νέοι τρόποι επικοινωνίας και διαπολιτισμικής προσέγγισης μέσω του παγκόσμιου ιστού.

Παιδαγωγική θεμελίωση και σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Εφαρμογή των θεωριών μάθησης και διδακτικών μοντέλων στις τεχνικές δημιουργίας σχεδίων μαθημάτων διδασκαλίας Θρησκευτικών με χρήση ΤΠΕ.

Επιλογή και χρήση των νέων τεχνολογικών μέσων και εφαρμογών στη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών με ειδική αναφορά στο Ψηφιακό σχολείο (ι) ηλεκτρονικά εμπλουτισμένα βιβλία Θρησκευτικών & (ιι) Ψηφιακό αποθετήριο μαθησιακών αντικειμένων (ΦΩΤΟΔΕΝΔΡΟ)

Σχεδιασμός και ανάπτυξη διδακτικού σεναρίου και  δραστηριοτήτων. (στα πλαίσια του σχεδίου διδασκαλίας) για τα Θρησκευτικά με Η/Υ και αξιολόγηση.

Στα αναμενόμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα περιλαμβάνονται (α) η πληροφόρηση για τις άλλες θρησκείες (β) η κατανόηση ότι οι δυνατότητες/ευκαιρίες που προσφέρει το ΜτΘ στην αποδοχή και τον αλληλοσεβασμό της θρησκευτικής ταυτότητας του  «άλλου» το καθιστούν μοναδικό.

==================================================

Ως κατακλείδα θα ήθελα να αναφέρω ότι η θρησκευτική αγωγή είναι δυνατό να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, καθώς και στην εδραίωση αλληλεγγύης και ειρηνικής συνύπαρξης «δια μέσου καλλιέργειας πνεύματος ανεκτικότητας, κατανόησης και σεβασμού» και της αποδοχής της διαφορετικότητας του ‘άλλου’. Μέσα απ’ το ΜτΘ ο μαθητής θα πληροφορηθεί ότι η στάση έναντι στον διαφορετικό υπερβαίνει τα όρια της φυλής, εθνικότητας, φύλου, γλώσσας και θρησκείας και δίνει προτάσεις στο σύγχρονο κόσμο για συνοχή και ποιότητα ζωής. Έτσι θα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τη προσφορά του ΜτΘ ώστε να καλλιεργήσει το ήθος και τη προσωπικότητά του, να ευαισθητοποιηθεί απέναντι στο σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό και να πάρει έμπρακτα θέση. Απώτερος σκοπός είναι η μεταμόρφωση της σύγχρονης κοινωνίας των αντιθέσεων, των διακρίσεων και των συγκρούσεων σε μια κοινωνία αγάπης, όπου κυριαρχούν η συμφιλίωση, η συναδέλφωση, η αλληλεγγύη, η μέριμνα και η φροντίδα για τον «πλησίον». [2]

————

[1] «Το περιεχόμενο των Θρησκευτικών δεν μπορεί να «προσφέρεται» ως απλή πληροφορία, είναι απαραίτητο η διδακτική μέθοδος να αρχίζει από τις εμπειρίες της ζωής των παιδιών, να δημιουργεί ευκαιρίες για ενεργοποίηση και προβληματισμό, να μην προσφέρει έτοιμες απαντήσεις και απόψεις, να δώσει ευκαιρίες για έρευνα και ανακάλυψη από τους ίδιους τους μαθητές».

[2] Το ΜτΘ έχει αναφορές στον ‘άλλο’ και στην ετερότητα ως διαπολιτισμικές: προάγει τη γνωριμία, την κριτική κατανόηση, τον σεβασμό και τον διάλογο μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις ή δεσμεύσεις πάνω σε ζητήματα πίστης και ηθικού προσανατολισμού. Να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη διαθρησκειακής επικοινωνίας. Να αντιληφθούν την πολυπολιτισμική, πολυφυλετική και πολυθρησκευτική δομή των σύγχρονων κοινωνιών.

* Οι σκοποί του ΜτΘ περιλαμβάνουν την αναγνώριση και τον σεβασμό στην ιδιαίτερη θρησκευτική και πολιτιστική προέλευση και συνάφεια κάθε μαθητή.

Πηγή : Θεολογικά δρώμενα