Ο συμβολισμός και η αλληγορία στην τέχνη

Ο συμβολισμός στις εικαστικές τέχνες είναι πολύ διαδεδομένος, αφού το σύμβολο είναι κυρίως εικόνα. Για να κατανοήσουμε τα συμβολικά νοήματα ενός έργου, χρειάζεται γνώση, έρευνα και αντίληψη. Υπάρχουν σύμβολα που αναγνωρίζονται από τον πολύ κόσμο σε μια ορισμένη εποχή ή πολιτισμό, όπως το σύμβολο του σταυρού ή της σημαίας. Επίσης υπάρχουν σύμβολα που μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε κάνοντας κάποιους συσχετισμούς, π.χ. ο αετός συμβολίζει τον ηρωισμό ή την ελευθερία και το κόκκινο χρώμα το πάθος ή την επανάσταση.

Η αλληγορία είναι ένας τρόπος αναπαράστασης κατά τον οποίο η εικόνα υποδηλώνει κάτι διαφορετικό από αυτό που παρουσιάζει. Έτσι, βλέπουμε να προσωποποιούνται έννοιες όπως η ελευθερία κ.ά. 

  1. «Ο Καλός Ποιμένας», ψηφιδωτό από το μαυσωλείο της Γάλα Πλακίδια στη Ραβένα, 425.
Το θέμα είναι μια ποιμενική σκηνή. Το στοιχείο του φωτοστέφανου στη μορφή του νεαρού βοσκού και ο σταυρός που κρατάει μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το Χριστό. Τα πρόβατα έχοντας στραμμένα τα κεφάλια τους σε εκείνον του δίνουν όλη την προσοχή τους, όπως προσηλώνονται οι πιστοί στο κήρυγμα του Θεού.  Ο χριστιανικός κόσμος χρησιμοποίησε τους συμβολισμούς με ιδιαίτερη έμφαση. Το Α και το Ω, η λέξη ΙΧΘΥΣ, η παράσταση του Καλού Ποιμένα συμβολίζουν το Χριστό. Στην αρχιτεκτονική το σχήμα της κάτοψης των εκκλησιών, ο προσανατολισμός τους αλλά και ο τρούλος έχουν επίσης συμβολική σημασία.

 2. «Η δόξα του Χριστού», ανάγλυφο από την πρόσοψη του Γοτθικού ναού του Αγίου Τροφίμου στην Αρλ της Γαλλίας, 1180. Ο μεσαιωνικός πολιτισμός κυριαρχείται από θρησκευτικά σύμβολα, όπως τα ανάγλυφα στους ναούς. Ο Χριστός περιβάλλεται από τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών (ο άγγελος συμβολίζει το Ματθαίο, ο αετός τον Ιωάννη, ο ταύρος το Λουκά και το λιοντάρι το Μάρκο).
Επίσης στη ζωγραφική συχνά απεικονίζονται αλληγορικά οι αρετές, το καλό και το κακό.

Πατήστε πάνω στην εικόνα.
3. Μποτιτσέλι, «Η Άνοιξη», 1482, τέμπερα σε ξύλο, 2,03x3,15 μ., στο μουσείο Ουφίτσι στη Φλωρεντία.
Η τέχνη της Αναγέννησης στηρίζεται στην αρχαία ελληνική μυθολογία και στη χριστιανική θρησκεία. Έτσι, έχει και αυτή συμβολικό και αλληγορικό περιεχόμενο.
Στο έργο του Σάντρο Μποτιτσέλι εικονίζεται στο κέντρο ενός ολάνθιστου κήπου η Αφροδίτη, γαλήνια σαν Παναγία, να εποπτεύει την όλη σκηνή. Ξεκινώντας από δεξιά βλέπουμε το Ζέφυρο να κυνηγάει τη νύμφη Χλωρίδα που προσπαθεί να του ξεφύγει, αλλά καθώς αυτός την αγγίζει, βγαίνουν λουλούδια από το στόμα της και μεταμορφώνεται στη Φλώρα, την αγγελιοφόρο της Άνοιξης. Η Άνοιξη σαν νύμφη πλέον, με στεφάνι και περιδέραιο από λουλούδια, σκορπά άνθη από την ποδιά της συμβολίζοντας τις ομορφιές της εποχής. Ο Έρωτας που πετάει επάνω από τη θεά σαϊτεύει τις Τρεις Χάριτες που χορεύουν και ο Ερμής ντυμένος με τον κόκκινο μανδύα κοιτάει ψηλά. Το πέρασμα από τη μια μορφή στην άλλη παρουσιάζει την αλληγορική σημασία του έργου που, αν και διφορούμενη, είναι η χαρά του έρωτα, ο οποίοςπροοδευτικά από αισθησιακός γίνεται πνευματικός. 

 Ποιο σχήμα βλέπετε γύρω από το κεφάλι της Αφροδίτης και τι μπορεί να συμβολίζει; Γιατί η θεά του Έρωτα είναι η πιο σεμνά ντυμένη; Ποιες ήταν οι Τρεις Χάριτες στην ελληνική μυθολογία και γιατί είναι αυτές που σαϊτεύει ο Έρωτας; 


 

4. Η πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, έργο του Μπερνίνι, 1656-1667.
Η κιονοστοιχία που πλαισιώνει την πλατεία συμβολίζει την οικουμενικότητα και το αποστολικό έργο της Καθολικής Εκκλησίας, καθώς με το κυκλικό της σχήμα μοιάζει να αγκαλιάζει τους πιστούς και να τους οδηγεί στον ιερό ναό.

Πηγή