Κρητική σχολή ζωγραφικής (τέταρτη ενότητα)

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Αλληγορία Θείας Μετάληψης”
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/icons/?bxm=2221

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός θεωρείται ο σημαντικότερος ζωγράφος εικόνων της κρητικής σχολής. Γεννήθηκε μεταξύ 1530 και 1535 στον Χάνδακα, ενώ δούλεψε επίσης στη Βενετία (1574-1582) και στην Κέρκυρα (1582-1584) γεγονός που δείχνει πόσο περιζήτητος ήταν στην εποχή του.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Αποτομή της Αγίας Παρασκευής”
από το http://home.yebo.co.za/~xenitis/Cretan3gr.htm

Από τα πολυάριθμα έργα του Μιχαήλ Δασμασκηνού σώζονται σήμερα περίπου 100. Άλλα είναι ζωγραφισμένα σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση και άλλα σύμφωνα με τη λατινική τεχνοτροπία κάτι που δείχνει πως ο Δαμασκηνός -όπως και οι δάσκαλοί του της κρητικής σχολής- ήξερε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εκάστοτε πελατών του που ήταν είτε ορθόδοξοι είτε καθολικοί.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Θεία Λειτουργία”
από το http://paletaart.wordpress.com

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός αποτέλεσε πρότυπο για τους μεταγενέστερους ζωγράφους καθώς κατόρθωσε να μπολιάσει τη βυζαντινή ορθόδοξη πολιτιστική παράδοση της Κρήτης με αναγεννησιακές επιδράσεις του κυρίαρχου βενετικού στοιχείου.

Μιχαήλ Δαμασκηνός
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html

Μιχαήλ Δαμασκηνός “Η Προσκύνηση των Μάγων”
από το http://peritexnisologos.blogspot.gr/2012/12/1530-1540-1592.html

Στην Προσκύνηση των Μάγων φαίνεται περισσότερο από κάθε άλλο έργο η επίδραση της αναγεννησιακής τέχνης στη ζωγραφική του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο ενδιαφέρον στον παραπάνω πίνακα. Προσέξτε πώς η Παναγία και το Βρέφος βρίσκονται στην άκρη αριστερά αφήνοντας τον κεντρικό χώρο στους μάγους, τους λογχοφόρους, τους ιπποκόμους και τα άλογα. Την προσοχή μας σίγουρα κερδίζει ο μάγος με το στέμμα, που ακολουθώντας την αναγεννησιακή συνήθεια κοιτάζει τον θεατή. Σύμφωνα με μια θεωρία ο εστεμμένος μάγος ίσως είναι ο ίδιος ο ζωγράφος.

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Άγιοι Σέργιος και Βάκχος”
από το http://tbzergastiri-posts.blogspot.gr/2009/10/1571_01.html

Μιχαήλ Δαμασκηνός: ‘Παναγία Οδηγήτρια”
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp?cursort=iconPainter&selectFieldValue=&vpage=4

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Ο Χριστός Παντοκράτωρ”
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13167

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Ρίζα του Ιεσσαί”
από το http://www.uncutmountainsupply.com/icons/of-the-theotokos/root-of-jesse-16th-c-michael-damaskinos-12i03/

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Ιωάννης ο Βαπτιστής”
από το http://www.varvar.ru/en/ikona/greek/greek-icons5.html

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου”
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html

Μιχαήλ Δαμασκηνός: “Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος”
από το http://greekfinearts.blogspot.gr/2012/03/03.html
Πρόκειται για την τελευταία γνωστή εικόνα του Μ. Δαμασκηνού. Εδώ ο ζωγράφος δείχνει πως επιστρέφει στις παραδοσιακές τεχνικές μεθόδους και αισθητικές αντιλήψεις.

πηγές:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Μ. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ (Έκδοση της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος)
ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: Αφιέρωμα στην Κρητική Σχολή Ζωγραφικής

Τρίπτυχο του Γεωργίου Κλόντζα
από το http://apantaortodoxias.blogspot.gr/2010/09/blog-post_9042.html

Ο Γεώργιος Κλόντζας ήταν σύγχρονος του Μιχαήλ Δαμασκηνού και κατά πάσα πιθανότητα εξίσου γνωστός ζωγράφος. Ένας μεγάλος αριθμός έργων του βρίσκεται στη Βενετία, στην Πάτμο, στο Σινά, στη Ζάκυνθο και αλλού. Έγινε διάσημος για τις φορητές εικόνες του -οι περισσότερες από τις οποίες είναι μικρογραφίες- και για τα τρίπτυχά του. Ο Γεώργιος Κλόντζας δημιούργησε ένα εντελώς προσωπικό ύφος που μόνο χαλαρά συνδεόταν με την παράδοση. Επηρέασε τους συγχρόνους του αλλά και ζωγράφους της επόμενης γενιάς όπως ο Θεόδωρος Πουλάκης και ο Ηλίας Μόσκος.

“Επί Σοι Χαίρει” (47 Χ 71,5 εκ.)
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp
Η Παναγία εικονίζεται στο κέντρο της σύνθεσης μέσα σε δόξα με τον Χριστό στην αγκαλιά της και σε θρόνο από σεραφείμ. Οι υπόλοιπες μορφές της εικόνας σχεδιάζονται σε ομόκεντρους κύκλους με αυξανόμενο πλάτος γύρω από την Παναγία. Ενδιαφέρον έχει κάτω κάτω η απεικόνιση της Ιερουσαλήμ που ο Κλόντζας την έχει κάνει να θυμίζει τη Βενετία (Άλλοι βέβαια θεωρούν πως η πόλη δε θυμίζει τη Βενετία αλλά την Κωνσταντινούπολη με τον Βόσπορο και τη Χαλκηδόνα).

Ο Γεώργιος Κλόντζας ήταν λόγιος, βιβλιογράφος, ζωγράφος εικόνων και μικρογραφιών. Από τους πιο παραγωγικούς ζωγράφους της εποχής του, κατόρθωσε παράλληλα να δημιουργήσει ένα εντελώς προσωπικό ύφος χωρίς όμως να απομακρύνεται από τα βασικά στοιχεία της βυζαντινής παράδοσης.  Η επινοητικότητά του τον οδήγησε σε εντελώς νέες εικαστικές επινοήσεις, ιδιαίτερα στις μικρογραφίες του.
Ο πατέρας του ήταν κάτοχος σημαντικής περιουσίας και ιδιοκτήτης του ναού του Αγίου Μάρκου των Ρωμαίων.
Ο Γεώργιος Κλόντζας πρέπει να γεννήθηκε τη δεκαετία του 1530 στον Χάνδακα, και εκεί έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Το 1562 νυμφεύθηκε την Εργίνα Πανταλέου και απέκτησε τρεις γιους που αργότερα έγιναν ζωγράφοι. Το 1566 μαθαίνουμε από ένα έγγραφο πως ανέλαβε να εκτιμήσει μια εικόνα του νεαρού τότε Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Η Δευτέρα Παρουσία (96χ127 εκ.)
από το http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/icons.asp
Θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα του Γ. Κλόντζα. Γύρω από τον πύρινο ποταμό που καταλήγει στην Κόλαση, οργανώνεται όλη η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας. Στο μέσο και ψηλά παριστάνεται ο Ιησούς – Κριτής, πλασιωμένος από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και την Παναγία.

Κάποια -όχι όλα- από τα έργα του Γεωργίου Κλόντζα περιέχουν ανορθογραφίες στις επιγραφές των ονομάτων, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο -ιδιαίτερα μορφωμένος- Κλόντζας ανέθετε συχνά σε βοηθούς του τις επιγραφές των εικόνων του. Είναι γνωστό ότι ο Κλόντζας διατηρούσε εργαστήριο στο οποίο εκτός από τους γιους του που ήταν όλοι ζωγράφοι δούλευαν και άλλοι τεχνίτες.

Τρίπτυχο με τη Δευτέρα Παρουσία, την Ανάσταση, το “Επί Σοι Χαίροι”
από το http://www.onassis.gr/enim_deltio/46_09/event_3.php

Με τη βοήθεια του Πανδέκτη, ας παρακολουθήσουμε μια χρονιά (1587) από τη ζωή του Γ. Κλόντζα:
Τον Απρίλιο αγόρασε οικία στην ενορία της Αγίας Μαρίας της Οδηγήτριας από την κόρη του ζωγράφου Πιέρο Πολίτη.
Στις 2 Ιουνίου παρέδωσε τις εικόνες που είχε ζωγραφίσει για τον επίσκοπο Καρπάθου, λαμβάνοντας το υπόλοιπο της αμοιβής του (η προκαταβολή ήταν 4 τζεκίνια).
Τον Αύγουστο λόγω κωλύμματος στην οικία που είχε αγοράσει, αναγκάστηκε να την αδειάσει.
Τον Σεπτέμβριο αγόρασε το εργαστήριο ζωγραφικής που μέχρι τότε ενοικίαζε στην κεντρική πλατεία του Αγίου Μάρκου στον Χάνδακα, έναντι 120 δουκάτων.
Τον Οκτώβριο εγκατέλειψε το εργαστήριό του γιατί το αγόρασε η βενετική στρατιωτική διοίκηση του Χάνδακα.
Τον ίδιο χρόνο (δεν ξέρουμε τον ακριβή μήνα) σύναψε δεύτερο γάμο με την κυρία Λία Βιτζημανοπούλα (όπως αναφέρεται σε μεταγενέστερα έγγραφα). Από τον γάμο αυτό απέκτησε τέταρτο γιο που έγινε κι αυτός ζωγράφος.

Γ. Κλόντζας: λεπτομέρεια από τη “Δευτέρα Παρουσία”
από το http://www.mlahanas.de/Greeks/Medieval/Icons/GeorgiosKlontzasTheSecondComing1.html

Γ. Κλόντζας: “Η Λειτουργία των Δικαίων και τα μαρτύρια της κόλασης”
Σεράγεβο, Ναός των Αγίων Αρχαγγέλων
από το http://ionkeftiu-cretanbull.blogspot.gr/2010/10/cretan-icons-in-bosnia.html

Γεώργιος Κλόντζας: “Η Μνηστεία της Αγίας Αικατερίνης”
Άρτα, Ναός Αγίου Δημητρίου
από το ιστολόγιο: ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ

Ο Κλόντζας παίρνει ένα θέμα διαδεδομένο μόνο στη δυτική τέχνη, προσπαθώντας να το εντάξει στην ορθόδοξη παράδοση, γεγονός που δείχνει την ισχυρή προσωπικότητά του και τις μεγάλες του ικανότητες.
πηγές:
Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ
Μανόλης Χατζηδάκης: Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση
Π. Βοκοτόπουλος: Ένα τρίπτυχο τέχνης Γ. Κλόντζα στο Βουκουρέστι

Πανδέκτης: Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση

Φραγκιάς Καβερτζάς “Η Δευτέρα Παρουσία”
Ανήκει στη γενιά των Κρητικών ζωγράφων που έζησαν μετά τον Δαμασκηνό και τον Κλόντζα. Η γενιά αυτή χαρακτηρίζεται από μια τάση επιστροφής στην ορθόδοξη παράδοση.
από το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Η σχέση των κατοίκων της Κρήτης με τους Βενετούς κατακτητές δεν ήταν πάντα ρόδινες. 27 μεγάλες επαναστάσεις αριθμούνται κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας και πολλές ακόμα στάσεις και τοπικά κινήματα.
Η πρώτη επανάσταση -των Αγιοστεφανιτών ή Αργυροπούλων- ξέσπασε το 1212, δυο μόλις χρόνια μετά την εγκατάσταση των Βενετών στο νησί, ενώ στα 1217 ξέσπασε η επανάσταση των Σκορδίληδων και Μελισσηνών.

Βίκτωρ, κρητική σχολή, 17ος αιώνας
από το από το http://www.alkman.gr

Μεταξύ 1228 και 1234 ξέσπασε νέα επανάσταση, της οποίας ηγήθηκαν οι Σκορδίληδες, οι Μελλισηνοί και οι Δρακοντόπουλοι. Ήταν σκληρότερη από τις προηγούμενες και έληξε με συνθήκη και χορήγηση γενικής αμνηστίας.
Το 1271 κηρύχθηκε νέα επανάσταση από τους αδελφούς Θεόδωρο και Γεώργιο Χορτάτζη που έληξε άδοξα το 1277 με τον εκπατρισμό των πρωτεργατών. Χωρίς αποτέλεσμα ήταν και η επανάσταση του Αλεξίου Καλλέργη (1283-1299).

Φιλόθεος Σκούφος
Γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης. Υπήρξε ηγούμενος της Μονής Χρυσοπηγής στα Χανιά. Την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) πήρε μέρος μαζί με τους υπόλοιπους μοναχούς της μονής στο πλευρό των Βενετών ενώ αργότερα κατέφυγε στη Βενετία.
από το http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lapidation_de_saint_Etienne_Filotheos_Skoufos.JPG

Νέα επανάσταση εκδηλώθηκε το 1332 με αρχηγούς τους Καλλέργηδες, τους Καψοκαλύβηδες και τους Ψαρομηλίγγους, ενώ το 1363 ξέσπασε μια ιδιότυπη στάση: οι ίδιοι οι Βενετοί τιμαριούχοι διαμαρτυρόμενοι για τους βαρείς φόρους που επέβαλλε η Βενετία αποστάτησαν και κήρυξαν  αυτόνομη Δημοκρατία. Προσεταιρίστηκαν μάλιστα τους Κρήτες αρχηγούς προσφέροντάς τους την απόλυτη εξομοίωση Βενετών και Κρητών. Οι εσωτερικές όμως έριδες και η επέμβαση της Βενετίας διέλυσαν την επανάσταση.

Ηλίας Μόσκος “Αρχάγγελος Μιχαήλ”
Κρητικός ζωγράφος από το Ρέθυμνο που σταδιοδρόμησε επαγγελματικά στη Ζάκυνθο.
από το http://www.byzantinemuseum.gr/el/collections/Loverdos_collection/?bxm=13101

Το 1365 ξέσπασε η επανάσταση του Ιωάννη Καλλέργη με καθαρά ελληνικό χαρακτήρα κι αυτή όμως έληξε χωρίς αποτέλεσμα ενώ οι Βενετοί εκδικούμενοι ερήμωσαν κυριολεκτικά την Κρήτη. Στους αιώνες που ακολούθησαν συνεχίστηκαν τα τοπικά κινήματα και οι βίαιες επεμβάσεις των Βενετών που προστιθέμενες στις φοβερές αγγαρείες που υποχρεωνόταν ο πληθυσμός, στους σεισμούς, στις σιτοδείες και στις διάφορες επιδημίες κυριολεκτικά θέριζαν τον πληθυσμό της Κρήτης.

Κωνσταντίνος Παλαιοκαπάς “Η Σταύρωσις”
Κρητική Σχολή
από το ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ
(έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ)

Η τελευταία μεγάλη επαναστατική ενέργεια των Κρητικών έγινε το 1527 και έμεινε γνωστή με το όνομα του αρχηγού της Γεωργίου Καντανολέου ή Λυσσογιώργη. Η επανάσταση αυτή είχε κοινωνικά αίτια. Ήταν κίνημα λαϊκό και είχε στόχο τον μετριασμό των φόρων και την παύση των αυθαιρεσιών της βενετικής διοίκησης. Επίκεντρο του κινήματος ήταν η περιοχή των Χανίων. Εναντίον των επαναστατών βάδισε ο στρατιωτικός διοικητής της Κρήτης, Ιερώνυμος Κόρνερ με 15.000 στρατό. Μέσα σε ένα μήνα η ανταρσία καταπνίγηκε στο αίμα και οι Βενετοί δεν άφησαν τίποτε όρθιο καταστρέφοντας όλα τα επαναστατημένα χωριά. Ο Καντανολέος επικηρύχθηκε για 1.000 υπέρπυρα και τελικά συνελήφθη ύστερα από προδοσία. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός των φονευθέντων επαναστατών έφτασε τους 700.

Στέφανος Τζαγκαρόλας
Καταγόταν από ευγενείς της Κρήτης που εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα. Στο έργο του επηρεάστηκε αρχικά από την κρητική ζωγραφική ενώ αργότερα υιοθέτησε δυτικά πρότυπα. Στα 1700 χειροτονήθηκε ιερέας. Τελευταίο χρονολογημένο του έργο είναι του 1710.
από την ιστοσελίδα της ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ

Μετά την καταστολή του κινήματος του Καντανολέου οι μόνοι που συνέχισαν την αντίσταση εναντίον των Βενετών ήταν οι Σφακιανοί.
Στα 1571 ο γενικός προβλεπτής Μαρίνος Καβάλι (φημισμένος για την αγριότητά του) άρχισε να λεηλατεί και να καταστρέφει την περιοχή των Σφακίων θέλοντας να δώσει μια οριστική -όπως πίστευε- λύση στο πρόβλημα.
Η λεηλασία του έφερε την παντελή σχεδόν ερήμωση του τόπου. Όσοι δεν πρόλαβαν να σωθούν καταφεύγοντας στα γύρω βουνά, σκοτώθηκαν ή στάλθηκαν στην Κέρκυρα, όπου πέθαναν από τις κακουχίες.
Οι στρατιώτες του Καβάλι επιδόθηκαν σε κάθε είδους βιαιότητες κατά του άμαχου πληθυσμού φτάνοντας ως τη σφαγή ακόμη και βρεφών.
Ευτυχώς λίγο αργότερα ανέλαβε νέος γενικός προβλεπτής ο Ιάκωβος Φοσκαρίνι και οι Σφακιανοί επέστρεψαν στις εστίες τους. Έτσι επανήλθε η τάξη κι η ηρεμία στη δυτική Κρήτη.
πηγές:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=35981:moskos_hlias
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ: ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΣΚΟΥΦΟΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ


Πηγή