Το χάρισμα των δακρύων

Τα δάκρυα είναι η τροφή της ψυχής. Όπως όταν το σώμα τρέφεται με καλή τροφή ζωογονείται, έτσι και η ψυχή τρέφεται με τα δάκρυα και ζωογονείται.
(Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης,Έκδοση Ι. Ησυχαστηρίου «Άγιος Εφραίμ» Κατουνάκια Αγίου Όρους, Α’ έκδοση 2000).

Ο άγιος Ισαάκ θεωρεί τα δάκρυα ως κρίσιμο όριο μεταξύ της «σωματικής» και της «πνευματικής κατάστασης», ως σημείο μετάβασης από τον παρόντα αιώνα στον Μέλλοντα, στον οποίο μπορούμε να εισέλθουμε, «ως εν εσόπτρω», ήδη από αυτήν την ζωή. Το νεογέννητο κλαίει καθώς μπαίνει στον κόσμο∙ το ίδιο και ο χριστιανός κλαίει καθώς αναγεννάται στον Μέλλοντα αιώνα.

Τι έχει το δώρο των δακρύων να μας διδάξει για το νόημα της μετάνοιας; Υπάρχουν πολλών ειδών δάκρυα, και είναι ανάγκη να κάνουμε κάποια διάκριση μεταξύ τους. Η κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στα αισθησιακά ή φυσικά δάκρυα και στα πνευματικά δάκρυα (υπάρχει βέβαια και μια τρίτη πιθανότητα: τα δάκρυα να είναι δαιμονικά). Τα αισθησιακά δάκρυα είναι συναισθηματικά∙ τα πνευματικά δάκρυα είναι ασκητικά. Στην περίπτωση των αισθησιακών δακρύων, το πρόσωπο είναι συνήθως παραμορφωμένο και κατακόκκινο, και όλο το σώμα μπορεί να σείεται από ανεξέλεγκτα αναφιλητά. Αλλά στην περίπτωση των πνευματικών δακρύων, τα δάκρυα ρέουν ήρεμα, δίχως παραμόρφωση του προσώπου ή τρέμουλο του σώματος. Τα αισθησιακά δάκρυα συνδέονται με τα πάθη. Είναι συχνά δάκρυα θυμού, απογοήτευσης, φθόνου, αυτό-οικτιρμού, ή απλώς νευρικής υπερδιέγερσης. Τα πνευματικά δάκρυα, όπως δείχνει το όνομά τους, είναι δώρο της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, και όχι απλώς αποτέλεσμα των δικών μας προσπαθειών, και συνδέονται στενά με την προσευχή μας. Τα αισθησιακά δάκρυα εκφράζουν την επίγεια λύπη μας, τη ζωή μας στον πεπτωκότα κόσμο της φθοράς, που κινείται αμείλικτα προς τον θάνατο∙ τα πνευματικά δάκρυα μας οδηγούν στην καινούρια ζωή της Ανάστασης.

Θα ήταν παραπλανητικό, εν τούτοις, να τραβήξουμε μια δραστική γραμμή ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο τύπους δακρύων. Τα φυσικά ή αισθησιακά δάκρυα μπορούν μερικές φορές να έχουν ένα θετικό και καθαρτικό αποτέλεσμα, όπως όταν κλαίμε από αγάπη για τα βάσανα των άλλων, ή όταν θρηνούμε τους νεκρούς. Η θεία Χάρη συνεργάζεται με τη φύση και δημιουργεί πάνω σε τούτη τη σχέση. Και έτσι τα φυσικά δάκρυα, όταν καθαρθούν από την αμαρτωλή εγωκεντρικότητα και τον διαταραγμένο συναισθηματισμό, μπορούν να μας οδηγήσουν στο κατώφλι των πνευματικών δακρύων. Επί πλέον, επειδή η θεία Χάρη συχνά λειτουργεί μέσα μας κατά τρόπο μυστικό και απαρατήρητο, μπορεί κι εμείς οι ίδιοι να μην γνωρίζουμε πάντοτε αν τα δάκρυά μας είναι φυσικά ή πνευματικά. Για να μας κρατήσει στην απλότητα, ο Θεός μπορεί να μας κρύβει την πνευματική μας πρόοδο, και δεν είναι δικό μας θέμα να μετρούμε την αξία μας. Εν τούτοις, υπάρχει κατ’ αρχήν μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στα επίπεδα των αισθησιακών και των χαριτόβρυτων δακρύων, ακόμη κι αν στην πράξη τα δύο αυτά επίπεδα μερικές φορές αλληλεπικαλύπτονται.

Τα πνευματικά δάκρυα, σύμφωνα με την διδασκαλία των Πατέρων, ανήκουν σε δύο κύριους τύπους. Στο κατώτερο επίπεδο είναι πικρά∙ στο υψηλότερο επίπεδο, είναι γλυκά. Στο κατώτερο επίπεδο αποτελούν μια μορφή εξαγνισμού. Στο ανώτερο είναι δάκρυα φωτισμού. Στο κατώτερο επίπεδο εκφράζουν συντριβή, λύπη για την αμαρτία, θλίψη για τον χωρισμό μας από τον Θεό – είναι δάκρυα του Αδάμ που θρηνεί έξω από τις πύλες του Παραδείσου.

Στο ανώτερο επίπεδο εκφράζουν τη χαρά για την αγάπη του Θεού, την ευχαριστία για την αποκατάστασή μας στην υιοθεσία του Θεού που δεν αξίζουμε. Παράδειγμα του κατώτερου επιπέδου είναι ο άσωτος υιός που βρίσκεται στην εξορία και θρηνεί για την χαμένη του πατρίδα∙ παράδειγμα του ανώτερου επιπέδου είναι το κλάμα του ασώτου για τη χαρά της γιορτής στο σπίτι του πατέρα του. Στο κατώτερο επίπεδο είναι σαν «το αίμα που τρέχει από τις πληγές της ψυχής μας», όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης. Στο ανώτερο επίπεδο, δηλώνουν τις κεκαθαρμένες αισθήσεις και διαμορφώνουν μιαν όψη της καθολικής μεταμόρφωσης του ανθρώπινου προσώπου από την θεούσα Χάρη.

Πηγή: Κάλλιστος Γουέαρ. «Η εντός ημών Βασιλεία» 

Πηγή